ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ ΚΛΑΥΘΜΩΝΟΣ

ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ

Ο ναός βρίσκεται νοτιοδυτικά της πλατείας Κλαυθμώνος και συγκεκριμένα επί των οδών Ευριπίδου και Σκουλενίου, στο κέντρο της Αθήνας.

Για να δείτε το ναό μέσω του Google Street View πατήστε εδώ.

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων έχει χαρακτηρισθεί από τους ειδικούς ως το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο της πόλεως των Αθηνών, το οποίο οικοδομήθηκε στη θέση ενός παλαιότερου ευτελούς ναΐσκου εκτός του των ορίων του υστερωμαϊκού τοίχους. Η ανέγερσή του χρονολογείται στα μέσα του 11ου αιώνα μ.Χ. και ανήκει στην κατηγορία των απλών δίστηλων εγγεγραμμένων σταυροειδών ρυθμών.

Σήμερα είναι αρχιεπισκοπικό παρεκκλήσιο του Τ.Π.Ο.Ε.Κ.Ε. και εξυπηρετείται από τον πρωτοπρεσβύτερο π. Κωνσταντίνο Τρεμούλη.
Τηλ. επικοινωνίας ναού: 210-3247170.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων οικοδομήθηκε πιθανότατα επάνω στα ερείπια παλαιότερου μικρού ναού, που σύμφωνα με την παράδοση υπήρξε ένας από τους δώδεκα που ανήγειρε η αυτοκράτειρα Ευδοκία στην ιδιαίτερη πατρίδα της.

Ενεπίγραφες εντοιχισμένες πλάκες στο δυτικό τοίχο του ναού, ακριβώς πάνω από την κεντρική θύρα, μαρτυρούν ότι ο ναός ανακαινίσθηκε εκ βάθρων από τον Νικόλαο Καλόμαλο, τον σπαθαροκανδιδάτο (βυζαντινό αξίωμα). Οι ιστορικοί πάντως, διαφωνούν με την ανάγνωση της χρονολογίας ανεγέρσεως του ναού της κτητορικής επιγραφής και άλλοι θεωρούν ως ορθή ημερομηνία το 1049 μ.Χ., ενώ άλλοι το 1065 μ.Χ..

Άγιοι Θεόδωροι. Επιγραφές στην πρόσοψη του ναού.

Τον πριν παλαιόν όντα σου ναόν μάρτυς/και μικρόν και πήλινον και σαθρόν λίαν / ανήγειρε Νικόλαος ο σος οικέτης / ο Καλόμαλος σπαθαροκανδιδάτος

Συγκεκριμένα η επιγραφή στην πρώτη πλάκα αναγράφει:

Τον πριν παλαιόν όντα σου ναόν μάρτυς/και μικρόν και πήλινον και σαθρόν λίαν / ανήγειρε Νικόλαος ο σος οικέτης / ο Καλόμαλος σπαθαροκανδιδάτος ος εύρε σε προστάτην παιδιόθεν μέγαν / βοηθόν και πρόμαχον πολλών κινδύνων/ όν πρέσβευε του άνω τυχειν κλήρου/ λαβόντα την άφεσιν των εσφαλμένων.

Μετάφραση:
Τον παλαιό σου ναό, που ήταν μικρός, χωμάτινος και σαθρός, ξανάχτισε ο δούλος σου Νικόλαος ο Καλόμαλος, σπαθαροκανδιδάτος, ο οποίος από παιδί σε είχε προστάτη και μεγάλο βοηθό και υπερασπιστή σε πολλούς κινδύνους, γι' αυτόν μεσολάβησε να τύχει της άνωθεν σωτηρίας, αφού λάβει άφεση των αμαρτιών του.

Επιγραφή Αγίων Θεοδώρων Κλαυθμώνος Μηνί Σεπτεμβρίω ινδικτιώνος γ΄

Ενώ η δεύτερη :
Μηνί Σεπτεμβρίω ινδικτιώνος γ΄. Έτους ΣΤΦΝΗ (;)

Μετάφραση:
Σεπτέμβριος, Τρίτη ινδικτιών, έτος 6.588 από Κτίσεως Κόσμου

Έχει επίσης διατυπωθεί η μη θεμελιωμένη σε ανασκαφικά ευρήματα θεωρία, βάσει κάποιας επιστολής του Πάπα Ιννοκεντίου, του έτους 1208 μ.Χ., ότι η εκκλησία υπήρξε Καθολικό Μονής. Σε οποιαδήποτε περίπτωση πάντως έχουμε σαφείς αναφορές για ενοριακό ναό στα προεπαναστατικά χρόνια.

Η εκκλησία υπέστη σοβαρές φθορές κατά επαναστατικό αγώνα των Ελλήνων το 1821 μ.Χ., αλλά κατά το 1840 μ.Χ. αναστηλώθηκε με τη συνδρομή πολλών Αθηναίων της τότε εποχής, μεταξύ των οποίων και το βασιλικό ζεύγος του Όθωνος και της Αμαλίας. Είναι ευτύχημα και απορίας άξιον το γεγονός, ότι μεταεπαναστατικά δεν παρατηρήθηκαν προσθήκες στους Αγίους Θεοδώρους.

Κατά τα έργα συντηρήσεως του ναού το 1967 μ.Χ., βρέθηκαν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία δεκαέξι τάφοι και τμήμα μωσαϊκού δαπέδου ρωμαϊκής εποχής, κάτω από τη σύγχρονη (1908) μαρμαρόστρωση της εκκλησίας. Κατά μία θεωρία, ο αρχικός ευτελούς αξίας ναός είναι πιθανό να είχε κτισθεί πάνω στα ερείπια μια ρωμαϊκής επαύλεως εξ’ ου και το ανευρεθέν μωσαϊκό.

Άγιοι Θεόδωροι Κλαυθμώνος. Ευρήματα περιμετρικής ανασκαφής, 1967 μ.Χ.

Άγιοι Θεόδωροι. Ευρήματα περιμετρικής ανασκαφής, 1967 μ.Χ. (σχεδ. Π. Λαζαρίδη)

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Κάτοψη ναού Αγίων Θεοδώρων (σχεδ. Α. Αλεξανδρατου).

Αισθητική χάραξη νοτίας πλευράς Ναού Αγίων Θεοδώρων σχε( Χ. Μαρτίνου)

Άγιοι Θεόδωροι Κλαυθμώνος. Αναπαράσταση ανατολικής πλευράς.

Άγιοι Θεόδωροι. Αναπαράσταση ανατολικής πλευράς.

Άγιοι Θεόδωροι Κλαυθμώνος. Επιστύλιο του τέμπλου σε δευτέρα χρήση, στο νεωτερικό κωδωνοστάσιο.

Άγιοι Θεόδωροι. Επιστύλιο του τέμπλου σε δευτέρα χρήση, στο νεωτερικό κωδωνοστάσιο.

Ο ρυθμός του ναού είναι δίστηλος σταυροειδής εγγεγραμμένος, παρουσιάζοντας μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή. Η στήριξη του οκταγωνικού μετά διλόβων μικρών παραθύρων τρούλου, πραγματοποιείται ανατολικά με δύο κίονες και δυτικά με δύο ενσωματωμένους στο δυτικό τοίχο πεσσούς. Ο κλασσικός «αθηναϊκού» τύπου τρούλλος, έχει περίτεχνες μαρμάρινες υδρορροές πάνω από τους γωνιακούς κιονίσκους, των οποίων τα επιθήματα κοσμούνται με ακανθόφυλλα.

Το περίτεχνο αυτό αρχιτεκτονικό έργο, χαρακτηρίζεται από επιμελημένη ασυμμετρία στην εξωτερική του μορφή. Συγκεκριμένα, η νότια κεραία είναι αισθητά μεγαλύτερη της βόρειας, το διακονικό είναι μεγαλύτερο της προθέσεως, ενώ η δυτική πλευρά δεν φαίνεται να ακολουθεί κανένα κανόνα αναλογίας. Οι δύο θύρες διαφορετικών διαστάσεων, το αψιδωτό μικρό διαστάσεων δίλοβο παράθυρο δεξιά της κεντρικής θύρας μετά του αντιστοίχου μεγάλου δίλοβου αψιδωτού παραθύρου της κεντρικής θύρας, κάνουν παραπάνω από εμφανές το γεγονός αυτό, προσθέτοντας παράλληλα περισσότερο φως στον πρόναο.

Στην ανατολική πλευρά του ιερού βήματος υφίστανται τρεις τριγωνικές αψίδες, από τις οποίες η μεσαία και μεγαλύτερη έχει από ένα μεγάλο δίλοβο παράθυρο στην κάθε πλευρά. Οι άλλες δύο αψίδες έχουν από ένα μικροτέρων διαστάσεων δίλοβο παράθυρο η κάθε μία. Τέλος, ιδιαίτερη χάρη σε ολόκληρη την πλευρά, προσθέτει ο συνεχής μαρμάρινος κοσμητής της ποδιάς των παραθύρων του ιερού.

Στη νότια πλευρά υπάρχει μια ακόμα αψιδωτή θύρα με ένα δίλοβο αψιδωτό παράθυρο.

Αντίθετα η βόρεια πλευρά δεν παρουσιάζει ξεχωριστή θύρα παρά μόνο δύο μονόλοβα και ένα δίλοβο παράθυρο.

Σημειωτεόν, ότι το κωδωνοστάσιο της νότιας πλευράς, με το πλατύ τρίλοβο παράθυρο, είναι μεταγενέστερο κτίσμα του κυρίως ναού. Με μια προσεκτική ματιά ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει σπαράγματα –πιθανότατα του επιστυλίου- του αρχικού μαρμάρινου τέμπλου ενσωματωμένα στα υλικά δόμησης του καμπαναριού. Η πολύ καλή ποιότητα μαρμάρου συνδυαζόμενη με την εξαιρετική λάξευσή του και με την σπανιότητα των θεμάτων των αναγλύφων διακοσμήσεων, μας δίνουν μια εικόνα της ομορφιάς του αρχικού τέμπλου.

Επιπλέον, η επιμελημένη πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία της εκκλησίας, που έχει διακόσμηση με κουφικά γράμματα, φυτά και ζώα μαρτυρούν τις ικανότητες των οικοδόμων. Σε όλα τα παράθυρα ανεξαιρέτως των κογχών του ιερού και του τρούλλου, υπάρχουν μεταξύ των τόξων κουφικές κεραμικές διακοσμήσεις. Άξιο προσοχής τυγχάνει επίσης το γεγονός, ότι οι εξωτερικοί τοίχοι της εκκλησίας στηρίζονται σε μεγάλων διαστάσεων πέτρες, οι οποίες είναι τοποθετημένες σταυροειδώς.

Τέλος, ο σημερινός εσωτερικός ζωγραφικός διάκοσμος είναι του 19ος – 20ος αιώνος μ.Χ. του αγιογράφου Αθανάσιο Κανδρή και δεν παρουσιάζει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Παλαιό Φωτογραφικό υλικό Αγίων Θεοδώρων.