ΦΡΑΓΚΟΜΟΝΑΣΤΗΡΟ - ΛΟΦΟΣ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ
|
.
Μόλις 370 μέτρα νοτιοδυτικά της Ιεράς Μονής Καισαριανής, σε ένα ύψωμα με πανοραμική θέα στον Σαρωνικό βρίσκεται ένα σύμπλεγμα χριστιανικών ερειπωμένων ναών. Το συγκρότημα του «Λόφου των Ταξιαρχών», όπως έχει επικρατήσει να λέγεται, προσεγγίζεται πολύ εύκολα μέσω ειδικά διαμορφωμένου μονοπατιού, που έχει ως αφετηρία τη Μονή Καισαριανής (δείτε σχετική ενότητα εδώ). |
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Από το σύμπλεγμα αυτό των 4 χτισθέντων σε διαφορετικούς περιόδους ναών του Λόφου των Ταξιαρχών, μόνο το μικρό μονόχωρο παρεκκλήσι του Αγίου Μάρκου διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση.
|
|
Χρονολογία ανεγέρσεως των ναών: Δύσκολη η ακριβής χρονολόγηση τους με τους ειδικούς να ανάγουν την ανέγερση της βασιλικής, του σταυροειδούς εγγεγραμμένου και του παρεκκλησίου, στην Βυζαντινή περίοδο, ενώ του κοιμητηριακού Ναού των Ταξιαρχών έως τον 17-18ο αιώνα μ.Χ.. Το συγκρότημα δεν είναι φυλασσόμενο και ως εκ τούτου είναι επισκέψιμο καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. |
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
Το σύμπλεγμα των ναών είναι γνωστό σήμερα με την ονομασία Λόφος Ταξιαρχών ή Φραγκομονάστηρο.
Οι Βενετοί του Μοροζίνη μετά την κατάληψη της Αθήνας το 1.687 μ.Χ. μετέτρεψαν το προαναφερθέν μικρό βυζαντινό παρεκκλήσι σε Λατινικό Ναό προς τιμή του Αγίου Μάρκου. Οι Αθηναίοι φαίνεται έκτοτε να εγκατέλειψαν πλήρως το σύμπλεγμα των τριών αυτών ναών, ως Λατίνων, αποκαλλώντας το εκτοτε, υποτιμιτικά, Φραγκομονάστηρο.
Αντίθετα, κατά την εποχή της ύστερης Τουρκοκρατίας, ολόκληρος ο λόφος φέρεται να ονοματοδοτήθηκε από ένα μικρό μονόχωρο κοιμητηριακό παρεκκλήσι της Ιεράς Μονής Καισαριανής που ανεγέρθη τότε, σε μικρή απόσταση από τους άλλους πρώην «Φράγκικους» ναούς.
Οι Βενετοί του Μοροζίνη μετά την κατάληψη της Αθήνας το 1.687 μ.Χ. μετέτρεψαν το προαναφερθέν μικρό βυζαντινό παρεκκλήσι σε Λατινικό Ναό προς τιμή του Αγίου Μάρκου. Οι Αθηναίοι φαίνεται έκτοτε να εγκατέλειψαν πλήρως το σύμπλεγμα των τριών αυτών ναών, ως Λατίνων, αποκαλλώντας το εκτοτε, υποτιμιτικά, Φραγκομονάστηρο.
Αντίθετα, κατά την εποχή της ύστερης Τουρκοκρατίας, ολόκληρος ο λόφος φέρεται να ονοματοδοτήθηκε από ένα μικρό μονόχωρο κοιμητηριακό παρεκκλήσι της Ιεράς Μονής Καισαριανής που ανεγέρθη τότε, σε μικρή απόσταση από τους άλλους πρώην «Φράγκικους» ναούς.
Πανοραμική φωτογραφία του συγκροτήματος του Λόφου των Ταξιαρχών.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η χρονολόγηση των τριών βυζαντινών ναών είναι ιδιαίτερα προβληματική, με μοναδικά εργαλεία στα χέρια των ειδικών την ύπαρξη ερειπίων, υπολειμμάτων τοίχων και θεμελίων.
Εν πάση περιπτώσει, οι επικρατούσες θεωρίες σχετικά με την χρονολογία ανεγέρσέως των ναών είναι δύο:
Ι/ Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη, ο πρώτος χριστιανικός ναός στην ευρύτερη περιοχή του Υμηττού ανηγέρθη κατά τον 5-6ο αιώνα μ.Χ.. Πρόκειται για την τρίκλιτη βασιλική, τα ερείπια της οποίας είναι ορατά μέχρι σήμερα. Πιθανώς μάλιστα, η αρχική Μονή Καισαριανής να ιδρύθηκε στον συγκεκριμένο χώρο έχουσα ως καθολικό την εν λόγω βασιλική. Η πανοραμική θέση της Μονής, θα την έκανε εύκολη λεία στους πειρατές και λοιπούς εισβολείς, γεγονός που πιθανότατα ανάγκασε την αδελφότητα να μετεγκατασταθεί στη σημερινή θέση της Ιεράς Μονής Καισαριανής.
Κατά τον 10ο αιώνα μ.Χ., στην θέση της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που για άγνωστο λόγο φαίνεται να είχε καταστραφεί τότε, ανηγέρθη πρόχειρα ένας μικρότερος σταυροειδής ναός. Σχεδόν ταυτόχρονα ή λίγο αργότερα, στη νότια πλευρά του ναού προστέθηκε, ένα επιπλέον παρεκκλήσι για να καλύψει πιθανώς τις αυξημένες λειτουργικές ανάγκες των μοναχών – πιστών της περιοχής.
Μετά την ανέγερση του Καθολικού της Ιεράς Μονής Καισαριανής και των λοιπών κτιριακών εγκαταστάσεών κάτά τον 11-12ο αιώνα μ.Χ., στη σημερινή τους θέση, οι μοναχοί πρέπει να συνέχισαν να χρησιμοποιούν τον σταυροειδή ναό του λόφου των Ταξιαρχών, ως κοιμητηριακό ναό τους.
Εν πάση περιπτώσει, οι επικρατούσες θεωρίες σχετικά με την χρονολογία ανεγέρσέως των ναών είναι δύο:
Ι/ Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη, ο πρώτος χριστιανικός ναός στην ευρύτερη περιοχή του Υμηττού ανηγέρθη κατά τον 5-6ο αιώνα μ.Χ.. Πρόκειται για την τρίκλιτη βασιλική, τα ερείπια της οποίας είναι ορατά μέχρι σήμερα. Πιθανώς μάλιστα, η αρχική Μονή Καισαριανής να ιδρύθηκε στον συγκεκριμένο χώρο έχουσα ως καθολικό την εν λόγω βασιλική. Η πανοραμική θέση της Μονής, θα την έκανε εύκολη λεία στους πειρατές και λοιπούς εισβολείς, γεγονός που πιθανότατα ανάγκασε την αδελφότητα να μετεγκατασταθεί στη σημερινή θέση της Ιεράς Μονής Καισαριανής.
Κατά τον 10ο αιώνα μ.Χ., στην θέση της παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που για άγνωστο λόγο φαίνεται να είχε καταστραφεί τότε, ανηγέρθη πρόχειρα ένας μικρότερος σταυροειδής ναός. Σχεδόν ταυτόχρονα ή λίγο αργότερα, στη νότια πλευρά του ναού προστέθηκε, ένα επιπλέον παρεκκλήσι για να καλύψει πιθανώς τις αυξημένες λειτουργικές ανάγκες των μοναχών – πιστών της περιοχής.
Μετά την ανέγερση του Καθολικού της Ιεράς Μονής Καισαριανής και των λοιπών κτιριακών εγκαταστάσεών κάτά τον 11-12ο αιώνα μ.Χ., στη σημερινή τους θέση, οι μοναχοί πρέπει να συνέχισαν να χρησιμοποιούν τον σταυροειδή ναό του λόφου των Ταξιαρχών, ως κοιμητηριακό ναό τους.
|
Λίγους αιώνες αργότερα, ο σταυροειδής εγεγγραμμένος φέρεται να ήταν σε ερειπιώδη κατάσταση, με τους Βενετούς κατακτητές της πόλεως των Αθηνών του Μοροζίνη (1.687 μ.Χ.) να αποφασίζουν τη βίαιη μετατροπή του μικρού παρεκκλησίου, σε Λατινικό ναό προς τιμήν του Αγίου Μάρκου. Πιθανότατα οι Βενετοί να προτίμησαν το παρεκκλήσιο σε σχέση με τον κυρίως ναό, αφ΄ενός λόγω της καλύτερης καταστάσεως στην οποία ευρίσκετο τότε και αφετέρου στο μικρό χρονικό και οικονομικό κόστος, που απαιτείτο για την ανακατασκευής του. |
Ναός Αγίου Μάρκου - Φραγκομονάστηρο.
|
Ναός Ταξιαρχών εποχής Τουρκοκρατίας.
|
Έκτοτε, ακόμα και μετά την συντομότατη αποχώρηση των Βενετών (λίγους μήνες αργότερα), οι μοναχοί της Ιεράς Μονής Καισαριανής φαίνεται να εγκατέλειψαν πλήρως τον Άγιο Μάρκο ως Φράγκικο Ναό και να ανήγειραν λίγα μέτρα παρακάτω ένα νέο μικρό κοιμητηριακό ναό αφιερωμένο στους Ταξιάρχες, κάπου μεταξύ του 17ου -18ου αιώνος μ.Χ..
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο περιηγητής - ζωγράφος Vasily Grigorovich Barsky, όχι μόνο κάνει ειδική αναφορά στο ημερολόγιό του το έτος 1745 μ.Χ. στον “Ταξιάρχη, ως κοιμητήριο των πατέρων” , αλλά το αποτυπώνει μάλιστα σε έναν πίνακά ζωγραφικής, μαζί με την Ιερά Μονή Καισαριανής. |
ΙΙ/ Σύμφωνα με με την θεωρία του κ. Κ. Χριστοδουλάτου, η βασιλική δεν είναι παλαιοχριστιανική αλλά βυζαντινή, ανεγερθείσα στο διάστημα μεταξύ του 7ου-9ου αιώνος μ.Χ.. Αντίθετα, ο σταυροειδής ναός, θεωρεί ότι είναι σύγχρονος του Καθολικού της Ιεράς Μονής Καισαριανής και η ανέγερσή του ανέρχεται τον 11-12ο αιώνα μ.Χ.. Η θεωρία αυτή, θέλει το Ναό να λειτουργεί ταυτόχρονα με την Ιερά Μονή, προκειμένου να καλύψεις τις αυξημένες λειτουργικές ανάγκες της. Για τον ίδιο λόγο πρεπει να κατασκευάστηκε σχεδόν ταυτόχρονα συμπληρωματικά και το παρεκκλήσιο του ναού.
Στους αιώνες που ακολούθησαν η βασιλική καταστράφηκε από άγνωστη αιτία. Τα καλύτερα από τα εναπομείναντα υλικά χρησιμοποιήθηκαν για την ανάεγερση του Καθολικού της Μονής Καισαριανής, ενώ τα υπόλοιπα για τον σταυροειδή εγγεγραμμένο του Λόφου των Ταξιαρχών.
Στους αιώνες που ακολούθησαν η βασιλική καταστράφηκε από άγνωστη αιτία. Τα καλύτερα από τα εναπομείναντα υλικά χρησιμοποιήθηκαν για την ανάεγερση του Καθολικού της Μονής Καισαριανής, ενώ τα υπόλοιπα για τον σταυροειδή εγγεγραμμένο του Λόφου των Ταξιαρχών.
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Όπως έχει προαναφερθεί ο χώρος των συμπλεγμάτων των Ναών, συνολικών διαστάσεων 30x18 μέτρων, έχει υποστεί αλλεπάλληλες ιστορικές φάσεις ναοδομίας, ανάλογα με τις εκάστοτε λατρευτικές ανάγκες.
Στο σύμπλεγμα των ναών δεσπόζει η βασιλική, η οποία όρισε εν γένει και την χωροθέτηση των μεταγενεστέρων ναών με τα θεμέλιά και της επαναχρησιμοποιήσεως των υλικών της.
Το μεγαλύτερο μέρος των θεμελίων της καλύφθηκαν από τον σταυροειδή ναό, στον οποίο προσκολλήθηκε στη νότια πλευρά μονόκλιτο καμαροσκέπαστο ναΰδριο.
Στο σύμπλεγμα των ναών δεσπόζει η βασιλική, η οποία όρισε εν γένει και την χωροθέτηση των μεταγενεστέρων ναών με τα θεμέλιά και της επαναχρησιμοποιήσεως των υλικών της.
Το μεγαλύτερο μέρος των θεμελίων της καλύφθηκαν από τον σταυροειδή ναό, στον οποίο προσκολλήθηκε στη νότια πλευρά μονόκλιτο καμαροσκέπαστο ναΰδριο.
Σύρετε τον δείκτη προς τα αριστερά για να δείτε το τοπογραφικό χρωματισμένο, όπου διακρίνονται καθαρά οι 4 ναοί του συμπλέγματος του Λόφου.
Κάτοψη Συγκροτήματος Λόφου Ταξιαρχών. Σχεδ. Χριστοδουλάτος Κωνσταντίνος.
Πολύ αργότερα, κατά την ύστερη Τουρκοκρατία ανηγέρθη ένα ναΰδριο στην βορειοδυτική πλευρά των θεμελίων της βασιλικής, το οποίο δεν παρουσιάζει κανένα ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.
Η βασιλική ήταν τρίκλιτη με νάρθηκα με αξιοσημείωτες διαστάσεις. Εσωτερικά το μήκος της ήταν 25,70 μέτρα, το πλάτος 16,70 μέτρα με πάχος τοίχων 70 εκατοστά.
Αρχιτεκτονικά μέλη – spolia- της βασιλικής αυτής απαντώνται έως σήμερα στον περίβολο της Ιεράς Μονής Καισαριανής. Πιθανώς, οι κίονες που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του προστώου των κελιών να ήταν οι κίονες που χώριζαν τα κλίτη του αρχικού ναού.
Η βασιλική ήταν τρίκλιτη με νάρθηκα με αξιοσημείωτες διαστάσεις. Εσωτερικά το μήκος της ήταν 25,70 μέτρα, το πλάτος 16,70 μέτρα με πάχος τοίχων 70 εκατοστά.
Αρχιτεκτονικά μέλη – spolia- της βασιλικής αυτής απαντώνται έως σήμερα στον περίβολο της Ιεράς Μονής Καισαριανής. Πιθανώς, οι κίονες που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του προστώου των κελιών να ήταν οι κίονες που χώριζαν τα κλίτη του αρχικού ναού.
|
Όσον αφορά τον σταυροειδή ναό, βάσει της υφισταμένης καταστάσεώς του, συνάγεται ότι πρόκειται για τρίκλιτο μικρό ναό, με τις διαστάσεις του να ανέρχονται σε 8,95 χ 10,70 μέτρα, χωρίς τον νάρθηκα. Για την καλύτερη στήριξή του χρησιμοποιήθηκαν αντηρίδες.
Χτίστηκε χωρίς ιδιαίτερη επιμέλεια με την μέθοδο της αργολιθοδομής από τοπικούς λίθους και υλικά προερχόμενα από την ερειπωμένη βασιλική. Δυστυχώς, το μεγαλύτερο μέρος του σταυροειδούς ναού δεν σώζεται σήμερα με το ύψος του σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος του να μην υπερβαίνει το ένα μέτρο. |
|
Πιθανότατα ταυτόχρονα με την ανέγερση του σταυροειδούς ανοικοδομήθηκε στον νότιο τοιχο του και ένα μονόκλιτο επίμηκες καμαροσκέπαστο με νάρθηκα παρεκκλήσι. Δεδομένου, ότι αποτελεί συμπληρωματική κατασκευή του σταυροειδούς ναού, εξάγεται το συμπέρασμα ότι Ναός και παρεκκλήσι πρέπει να λειτούργούσαν παράλληλα.
Το 1687 μ.Χ., όπως προαναφέρθη το παρεκκλήσι επιλέχθηκε να μετατραπεί σε Λατινικό Ναό, προς τιμήν του Αγίου Μάρκου, αφού πρώτα προηγήθηκαν οι απαραίτητες ανακαινιστικές εργασίες.
Το 1687 μ.Χ., όπως προαναφέρθη το παρεκκλήσι επιλέχθηκε να μετατραπεί σε Λατινικό Ναό, προς τιμήν του Αγίου Μάρκου, αφού πρώτα προηγήθηκαν οι απαραίτητες ανακαινιστικές εργασίες.
Στη βορειοδυτική γωνία των θεμελίων της βασιλικής ανηγέρθη ο μεταγενέστερος με μεσοβυζαντινά χαρακτηριστικά κοιμητηριακός ναός από απλή αργολιθοδομή. Μάλιστα, μέχρι σήμερα είναι ευδιάκριτα υπολλέιματα τάφων στον περίβολο-μαντρότοιχο της μικρής εκκλησίας.
Η μικρή και καμαροσκέπαστη αυτή μονόχωρη και μονόκλιτη εκκλησία αφιερώθηκε στους αρχαγγέλους “Ασωμάτους Ταξιάρχες”.
Η μικρή και καμαροσκέπαστη αυτή μονόχωρη και μονόκλιτη εκκλησία αφιερώθηκε στους αρχαγγέλους “Ασωμάτους Ταξιάρχες”.
Λοιπές φωτογραφίες Λόφου Ταξιαρχών:
Byzantine Athens
