ΧΑΡΑΓΜΑΤΑ ΠΑΡΘΕΝΩΝΟΣ

ΧΑΡΑΓΜΑΤΑ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

Κατά καιρούς έχει γίνει πολύ λόγος για τα χαράγματα της Ακροπόλεως, δηλαδή για τα διάφορα σημειώματα που χαράχθηκαν σε μεταγενέστερη εποχή σε τοίχους ή κίονες του Παρθενώνα, του Ερεχθείου και των Προπυλαίων και αφορούν κυρίως επικλήσεις προς το Θείο ή αναφορά ενός γεγονότος.

Οι κλασσικοί αρχαιολόγοι αντιμετώπιζαν αρχικά τα «ορνιθοσκαλίσματα» αυτά πάνω στα σεβάσμια μάρμαρα της κλασσικής αρχαιότητος, με αποστροφή, παραβλέποντας εντελώς την αξία τους. Οι εγχάρακτες αυτές επιγραφές όμως, αποτελούν ακράδαντες αποδείξεις του συνεχούς και αδιάσπαστου ιστορικού βίου της Αθήνας, από των πρώτων χριστιανικών αιώνων μέχρι της απελευθερώσεως του έθνους από τους Τούρκους. Οι θεωρίες του τύπου Fallmerayer, περί ελληνικής φυλετικής ασυνέχειας, σύμφωνα με τις οποίες η Αττική εκτός των άλλων διετέλεσε έρημος και ακαλλιέργητος τόπος από τον 6ο μέχρι το 10ο αιώνα μ.Χ., όπου εν συνεχεία κατοικήθηκε από σλαβικά φύλλα, προσκρούουν αυτομάτως στα ακιδογραφίματα του ναού του Παρθενώνος. Από τη στιγμή, που οι επιγραφές των κιόνων του Παρθενώνα χαράχθηκαν στην λόγια ελληνική γλώσσα από αρκούντως εγγράμματους ανθρώπους, χωρίς να απαντάται πουθενά το σλαβικό αλφάβητο, καθίστανται αυτομάτως ύποπτες οι εν λόγω θεωρίες.

Χαράγματα επί κιόνων του Παρθενώνος με ανακοινώσεις θανάτων κληρικών.

Θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει τα χαράγματα αυτά, ένα λαξευμένο σε μάρμαρα χρονικό, που συμπληρώνει τις ιστορικές μας γνώσεις για μια εποχή με ελάχιστες γραπτές πηγές. Βάσει των ακιδογραφημάτων αυτών μάλιστα, έγινε εφικτή η σύνταξη κατά χρονολογική σειρά λίστας με τους διατελέσαντες αρχιερείς - μητροπολίτες Αθηνών από τον 6ο -12ο αιώνα μ.Χ..

Αν και η ακριβής χρονολόγηση των επιγραφών είναι αδύνατη, υπολογίζεται ότι χαράχθηκαν κατά την περίοδο που καλύπτουν ο 7ος – 15ος αιώνος μ.Χ.. Τα μνημεία της Ακροπόλεως φαίνεται ότι μετά το 600 μ.Χ. άρχισαν σταδιακά να μετατρέπονται σε ένα τεράστιο πέτρινο κατάστιχο, που κατέγραφαν ονόματα, προσευχές, χρονολογικά ορόσημα και θανάτους λαϊκών αξιωματούχων και μελών του κλήρου. Μόνο ο Παρθενώνας φέρει 235 επιγραφές, εκ των οποίων μόλις 5 εξ αυτών είναι γραμμένες στη λατινική γλώσσα. Οι υπόλοιπες 230 ελληνικές επιγραφές, ποικίλλουν σε περιεχόμενο, από επίσημες ανακοινώσεις θανάτων και απλές επικλήσεις, μέχρι απλά χαράγματα και σκαριφήματα.

Συγκεκριμένα επί των κιόνων του Παρθενώνος έχουν ανευρεθεί:

104 επικλήσεις προς τον Τριαδικό Θεό ή την Υπεραγία Θεοτόκο,
64 αναγραφές θανάτων,
32 απλές αναγραφές ονομάτων,
20 φράσεις εκκλησιαστικών κειμένων,
12 ποικίλα θέματα,
6 συμβολικές παραστάσεις.

Σταυρός χαραγμένος σε κίονα του Παρθενώνα (φώτο Ν. Ζερβονικολάκης)

Άξιο προσοχής είναι, ότι τα περισσότερα ακιδογραφήματα, εντοπίζονται στην δυτική πλευρά του ναού, όπου ήταν η είσοδος του χριστιανικού ναού. Εκεί, κατά τις ώρες αναμονής ή της ανάπαυσης τους, κληρικοί και λαϊκοί επισκέπτες εύρισκαν την ευκαιρία να χαράξουν επί των κιόνων τις επικλήσεις τους προς τον Θεό ή την Θεοτόκο, να αναγράψουν τα ονόματά τους ή τα ονόματα θανόντων αδελφών προς μνημόνευση, να σχεδιάσουν μια συμβολική παράσταση κ.τλ..

Θα πρέπει εν προκειμένω να αναφέρουμε, ότι πέριξ του Παρθενώνος -ακόμα δε και εντός του βορείου περιστυλίου - συνυπήρχαν με τα μνημεία και βυζαντινοί τάφοι. Οι αναγραφές θανάτων και οι εγχάρακτες δεήσεις υπέρ των κεκοιμημένων οπωσδήποτε σχετίζοντο με τους παρακείμενους τάφους επιφανών κληρικών και λοιπών μελών της Εκκλησίας Αθηνών.

Οι επιγραφές του Παρθενώνα ανάλογα με την τεχνική της γραφής τους διακρίνονται:

στις γραπτές-ζωγραφισμένες με μαύρο χρώμα, λίγες τον αριθμό,
και στις εγχάρακτες, οι οποίες εχαράσσοντο

είτε πρόχειρα απευθείας επί του μαρμάρου με αιχμηρό εργαλείο,
είτε επάνω σε προετοιμασμένο υπόστρωμα από κονίαμα. Στην περίπτωση αυτή, το περιεχόμενο των επιγραφών είχε επίσημο χαρακτήρα και αναφέρετο στον θάνατο μητροπολιτών της Αθήνας.

Χαραγμένος Σταυρός επί των κιόνων των Προπυλάιων (φώτο Ν. Ζερβονικολάκης).

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι οι επιγραφές αυτές αν και πολυάριθμες, διαφεύγουν εντελώς της προσοχής των επισκεπτών της Ακροπόλεως, παρά το μεγάλο όγκο τους. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στο γεγονός ότι η πορεία, που ακολουθούν κατά την άνοδό τους δεν τους επιτρέπει να πλησιάζουν σε κοντινή απόσταση τα μνημεία, όσο κυρίως στο ότι η αλλοίωση που επέφερε στην επιδερμίδα των μαρμάρων η επήρεια του χρόνου και η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι τέτοιας εκτάσεως, που εντοπισμός τους καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής. Ακόμα, όμως και μετά τον εντοπισμό τους, η αλληλοεπικάλυψη των κατά καιρών επιγραφών καθιστούν την ανάγνωση τους μια εξίσου επίπονη διαδικασία.

Σχεδιαστικές αποδόσεις κάποιων ενδεικτικών χαραγμάτων του Παρθενώνα από τον ακαδημαϊκό Α. Ορλάνδο
(φωτ. Τα χαράγματα του Παρθενώνα,1973, Ακαδημία Αθηνών)