ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ
15ου-19ου αιώνος μ.Χ.
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ
Μετά την παράδοση της Ακροπόλεως το 1458 μ.Χ από τους Ατσαγιόλι στους Τούρκους, ο Ιερός Βράχος μετετράπη σε κάστρο της τουρκικής φρουράς, απρόσιτο στον λοιπό λαό. Ο καθολικός ναός της Παναγίας, μετετράπη σε μουσουλμανικό τζαμί και το κωδωνοστάσιο του, αντιστοίχως σε μιναρέ. Εσωτερικά τα ψηφιδωτά και οι λοιπές αγιογραφίες, επικαλύφθηκαν με ασβέστη και γύψο, προκειμένου να εξαλειφθεί κάθε σημάδι του χριστιανικού ναού. Αξιοσημείωτο τυγχάνει ότι πλην του Παρθενώνα, ο Μωάμεθ ο Πορθητής δεν επέτρεψε την μετατροπή καμιάς άλλης εκκλησίας σε τζαμί, ως ένδειξη σεβασμού στην ιστορία και στα αρχαία μνημεία της Αθήνας.
|
Δύο αιώνες αργότερα όμως και μετά την κατάρρευση μεγάλου τμήματος του Παρθενώνα από τις μπομπάρδες του Μοροζίνη, οι Οθωμανοί ανήγειραν εντός του σηκού του αρχαίου ναού ένα μικρό τζαμί, το οποίο τελικά κατεδαφίστηκε το 1842 μ.Χ. μετά την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους.
|
|
Ψηφιακή αναπαράσταση της Τουρκοκρατούμενης Ακροπόλεως από την ιστοσελίδα ancientathens3d.com
Σχέδια και πίνακες του Παρθενώνα της τουρκοκρατίας.
ΜΟΡΟΖΙΝΗ
|
Ο Παρθενώνας, που παρέμεινε ιερός και ανέγγιχτος από χριστιανούς και βαρβάρους όλων των εποχών, καταστράφηκε ηθελημένα το έτος 1687 μ.Χ. από τον στρατηγό των Βενετών Φραντσέσκο Μοροζίνι κατά την πολιορκία της Αθήνας. Γνωρίζοντας ότι οι αμυνόμενοι Τούρκοι είχαν μετατρέψει τον Παρθενώνα σε μπαρουταποθήκη, έδωσε εντολή για την στόχευσή του, σπεύδοντας να συγχαρεί μάλιστα του πυροβολητές μετά την ανατίναξη. Ο Μοροζίνι εν συνεχεία δέχτηκε επαίνους από τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία για την επιτυχία του, σε σημείο να κοπούν και αναμνηστικά μετάλλια του γεγονότος, αν και τα πραγματικά οφέλη της νίκης του ήταν ανύπαρκτα. Ο στρατός του Μοροζίνη, αναγκάστηκε να εγκατέλειψει την Αθήνα σε διάστημα λίγων μηνών, ακολουθούμενος τους ραγιάδες της Αθήνας, που εφοβούντο αντίποινα των Τούρκων.
Αναμνηστικό μετάλλιοτης γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας
για την ανατίναξη του Παρθενώνα.
|
Ο κανονιοβολισμός της Ακροπόλεως από τους πυροβολητές του Μοροζίνη.
Κατά την υποχώρησή τους αυτή οι Βενετοί προσπάθησαν χωρίς επιτυχία να αποσπάσουν τα αγάλματα του δυτικού αετώματος του Παρθενώνος. Λόγω του βάρους τους και της προχειρότητας της προσπάθειας όμως, τα αγάλματα έπεσαν στο έδαφος και συνετρίβησαν. Τελικά αρκέστηκαν στην κλοπή όσων έργων τέχνης μπορούσαν να αποσπαστούν και να μεταφερθούν σχετικά εύκολα στην Βενετία, τα μνημεία αυτά έως τη σήμερον απαντώνται διασκορπισμένα σε διάφορα μουσεία της Ευρώπης.
|
Ο Παρθενώνας, μετά το πέρασμα του Μοροζίνη δεν ήταν παρά μια σκιά της προηγούμενης δόξας του. Το μεσαίο τμήμα του ναού με τα επιστύλιά του καταστράφηκε ολοσχερώς. Ο γλυπτός διάκοσμος του επλήγη ακόμα περισσότερο, ενώ ο Ιερός Βράχος γέμισε από θραύσματα και μάρμαρα του ναού. Στη θέση τους παρέμειναν μόνο οι κίονες της δυτικής και ανατολικής πλευράς του ναού, καθώς και κάποια τμήματα του σηκού. Ο μεγάλος όγκος των θραυσμάτων του μνημείου με την σχεδόν αδύνατη μεταφορά τους, είχε και την ευεργετική θετική παρενέργειά του, αφού απέτρεψε τον περαιτέρω εποικισμό τους από τους Οθωμανούς.
ΑΡΧΑΙΟΚΑΠΗΛΙΑ ΔΥΤΙΚΩΝ - ΕΛΓΙΝ
|
Ο αρχαίος μεγαλοπρεπής ναός ήταν πλέον σε αθλία κατάσταση, ο δρόμος της λεηλασίας είχε ανοίξει διάπλατα για τους επίδοξους δυτικούς άρπαγες. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, αρκετοί ξένοι περιηγητές και αρχαιοκάπηλοι πέρασαν από την Ακρόπολη με γνωστότερο το διαβόητο Λόρδο Έλγιν. Ο σκωτσέζος διπλωμάτης, εξασφαλίζοντας ένα αόριστο σουλτανικό φιρμάνι, που του επέτρεπε να σχεδιάσει και ν’ αντιγράψει τα γλυπτά του Παρθενώνα, να ενεργήσει ανασκαφές γύρω από το μνημείο για τυχόν πεσμένα κομμάτια και να αποσπάσει μερικές πέτρες με επιγραφές ή με ανάγλυφα, και καταβάλλοντας μεγάλα χρηματικά ποσά σε τούρκικα «πεσκέσια» επέτυχε να απογυμνώσει τον Παρθενώνα από το πλούσιο γλυπτό διάκοσμό του.
|
Με την βοήθεια γηγενών εργατών, πριόνισε και αφαίρεσε πενήντα έξι (56) πλάκες από τη ζωφόρο, δεκαπέντε (15) μετόπες, σημαντικό αριθμό αγαλμάτων από τα αετώματα του Παρθενώνα, ομού με μια Καρυάτιδα και έναν κίονα του Ερεχθείου, καθώς και πολλά κομμάτια της ζωφόρου του ναού της Αθηνάς Νίκης. Στην βίαιη και ανόσιο αυτή ενέργειά του προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα στη στατικότητα του μνημείου. Τα ιερά μάρμαρα των ελλήνων, αφού μεταφέρθηκαν ακτοπλοϊκώς στην Αγγλία, πουλήθηκαν τελικά το 1816 μ.Χ. από τον «λόρδο» των Άγγλων Έλγιν στη βρετανική κυβέρνηση, η οποία παραχώρησε αργότερα στο Βρετανικό μουσείο. Έκτοτε τα κλοπιμαία παραμένουν εκεί.
|
Λορδοσ βυρων για ελγιν
|
Ο Λόρδος Βύρωνας υποκινούμενος από ιερή αγανάκτηση για την βεβήλωση των ιερών μαρμάρων του Παρθενώνα, αποφάσισε να συγγράψει το πασίγνωστο ποίημά του με τίτλο «η Κατάρα της Αθηνάς», ως μια κραυγή παγκόσμιας διαμαρτυρίας.
Η κραυγή αυτή εκφράζεται μέσω ενός φανταστικού διαλόγου μεταξύ του ιδίου και της Θεάς Αθηνάς, που εμφανίστηκε ξαφνικά μπροστά του σε όραμα κατά την διάρκεια μια βραδινής επισκέψεώς του στον Ιερό Βράχο της Ακροπόλεως. Εξοργισμένη η Θεά εξαπολύει δριμύ κατηγορώ κατά του ετέρου «λόρδου» Έλγιν και εναντίον της πατρίδας του Σκωτίας, της «χώρας του σκότους», όπως χαρακτηριστικά την αποκαλεί. |
Ακούστε σε απαγγελία μερικούς στίχους από το πρωτότυπο ποίημα στα αγγλικά.
|
O λόρδος Βύρωνας.
|
Στην «κατάρα της Αθηνάς» ο μεγάλος Λόρδος φιλέλληνας Βύρωνας καταφέρνει να ξεδιπλώσει αριστοτεχνικά τις αρετές τις κλασσικής του παιδείας χρησιμοποιώντας πολλά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής ποιήσεως, με την φανταστική στιχομυθία να χαρακτηρίζεται από έντονο λυρισμό και δραματικότητα. Το ποίημα αποτελείται συνολικά από 312 στίχους, με 206 εξ αυτών μόνο να αναφέρονται στην Ελλάδα, τους οποίους μπορείτε να βρείτε σε μετάφραση εδώ. |
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Κατά τη διάρκεια της επαναστάσεως του 1821 μ.Χ., η Ακρόπολη πολιορκήθηκε δυο φορές, μιαν από τους Έλληνες (1822 μ.Χ.), και μιαν από τους Τούρκους (1826-27 μ.Χ). Οι Έλληνες επαναστάτες προσπάθησαν να μην πλήξουν περισσότερο τα αρχαία μνημεία, ενώ αντίθετα οι Τούρκοι του Κιουταχή λίγα χρόνια αργότερα δεν είχαν τέτοιους ενδοιασμούς.
Αναπαράσταση πολικορκίας Αθηνών το 1826 μ.Χ. Σχέδιο Ζωγράφος από περιγραφές ήρωα Μακρυγιάννη.
Αναπαράσταση πολιορκίας Αθηνών το 1821 μ.Χ. Σχέδιο Ζωγράφος από περιγραφές ήρωα Μακρυγιάννη.
|
Συγκεκριμένα, λίγο προ της ενάρξεως της πολιορκία της Ακροπόλεως το 1821 μ.Χ., η Ελληνική Κυβέρνηση συνιστούσε προσοχή στον φιλέλληνα Γάλλο συνταγματάρχη Ολιβιέ Βουτιέ : «…μη λησμονήτε ότι μέσα εις το Κάστρον περικλείονται αυτά τα πολύτιμα λείψανα της αρχαιότητος, οπού ο πανδαμάτωρ χρόνος δεν ημπόρεσε να εξαφανίση· συνιστώμεν εις την αγάπην σας προς το ωραίον τα αριστουργήματα των προγόνων μας. Είθε η αιγίς της Αθηνάς να προφυλάξη τον ναόν της». Ταυτόχρονα έμεινε στην ιστορία ο ευσεβής και πιθανότατα ανεκπλήρωτος πόθος του φλογερού νεαρού αγωνιστή και μετέπειτα πρώτου εφόρου Αρχαιοτήτων του ελληνικού κράτους, Κυριάκου Πιττάκη να παράσχουν βόλια οι επιτιθέμενοι στους Τούρκους, προκειμένου να παραμείνει ανέγγιχτο το μολύβι των αρμών των αρχαίων κιόνων και κιονοκράνων του Παρθενώνος. Έκτοτε έμεινε η φράση «Να τα βόλια, μην αγγίξετε τις κολώνες». |
Χωρίς να είναι δυνατόν να εξακριβωθεί το μέγεθος των ζημιών, που άφησαν πίσω τους αμφότερες οι πολιορκίες επί του Παρθενώνος, πιθανότατα ήταν μικρότερες του αναμενόμενου. Άγνωστη παραμένει όμως, η έκταση της χρήσεως για πολεμικούς σκοπούς (οχύρωση ή εκτόξευση) πεσμένων μαρμάρινων spolia της Ακροπόλεως όπως και η κατάληξή των μαρμάρων αυτών.
ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ
Η πιο καταστροφική περίοδος της ιστορίας του Παρθενώνα (17ος – 19ος αιώνας μ.Χ.), όπου ο ναός βομβαρδίστηκε, τεμαχίστηκε με πριόνια, διαμελίστηκε, δέχτηκε βολές από σφαίρες, διαρπάχθηκε κ.λπ., ολοκληρώθηκε με τον χειρότερο τρόπο με τη συμβολή των δυτικών «εταίρων» μας βαυαρών. Αφού εξαγνίστηκε με την απομάκρυνση, κάθε ίχνος της προσβλητικής βυζαντινής, λατινικοκρατούμενης και τουρκοκρατούμενης περιόδου ακολούθησαν καταστροφικές «σωστικές» ενέργειες που «επανέφεραν» τον ναό στην αρχαία του αίγλη χρησιμοποιώντας κατά κόρον αδόκιμες τεχνικές και υλικά.
|
Συγκεκριμένα, οι πρώτες εργασίες που ανέλαβε η Αρχαιολογική Υπηρεσία του νεοσύστατου δυτικοκρατούμενου εθνικού ελληνικού κράτους, ήταν η κατεδάφιση των μεσαιωνικών και σύγχρονων κτιρίων που είχαν οικοδομηθεί στην Ακρόπολη. Οι κατεδαφίσεις αυτές έγιναν αδιάκριτα εν μέσω ενός αρχαιολατρικού ζήλου, ο οποίος προσέλαβε εθνική σημασία, καθότι ο Παρθενώνας μετεβλήθη στο κατεξοχήν σημείο αναγνωρίσεως της νέας Ελλάδας από την Ευρώπη.
Σημερινή άποψη πύλης Beule Ακροπόλεως.
|
1835 μ.Χ. Πύλη Μπελέ Ακροπόλεως με τον πύργο Σερπεντζέ να δεσπόζει από πίσω.
Δυστυχώς, οι εργασίες εκτελέστηκαν κατά τρόπο εμπειρικό και ερασιτεχνικό, ανάλογο προς τα διαθέσιμα οικονομικά, τεχνικά και επιστημονικά μέσα της εποχής.
|
Πύλη Beule προ της κατεδαφίσεως του βυζαντινού τείχους.1835 μ.Χ. K.W. Heideck.)
Πύλη Beule. Βόρειος πύργος Ακροπόλεως. Μεσοβυζαντινές θολωτές κατασκευές ενισχύσεως (σχεδ. Δ. Ζιρώ - Μ. Σιγάλ)
|
Ένα από τα θύματα των κλασσικών αρχαιολόγων υπήρξε και ο φράγκικος πύργος της ακροπόλεως, γνωστός ως πύργος Σερπεντζέ, που κατεδαφίστηκε το 1878 μ.Χ.
Byzantine Athens
