ΓΛΩΣΣΑΡΙ

Αέτωμα : ονομάζεται η αρχιτεκτονική τριγωνική κατασκευή στις ακραίες πλευρές των αρχαίων ελληνικών ναών, που είχαν ως κύριο στόχο κατασκευής την αποστράγγιση των ομβρίων υδάτων από τις στέγες των νάων.


Αρκοσόλιο: καμαρωτός τάφος, χαμηλά έχει το σχήμα σαρκοφάγου (solium), όπου τοποθετείται ο νεκρός και από πάνω φέρει βαθύ τυφλό τόξο 

Αψίδα: η ημικυκλική απόληξη της ανατολικής πλευράς των βασιλικών. Εσωτερικά καλύπτεται με θόλο και είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά καλύπτεται με κλιμακωτή στέγη και μπορεί να είναι πεταλόσχημη, ορθογώνια ή και πολυγωνική.

Δίλοβα παράθυρα : παράθυρο με δύο τοξωτά ανοίγματα, μεταξύ των οποίων τοποθετείται συνήθως διαχωριστικός κιονίσκος.

Ζωφόρος : διακοσμητική ζώνη μεταξύ επιστυλίου και γείσου η οποία έφερε ανάγλυφες παραστάσεις.

Θόλος: κατασκευή με καμπύλο σχήμα για την κάλυψη ενός χώρου

Θωράκια : Μαρμάρινες τετράγωνες πλάκες που χώριζαν τον κυρίως ναό από το ιερό βήμα. Χρησιμοποιούταν αντί τέμπλου στους πρωτοχριστιανικούς ναούς.

Ισοδομικό σύστημα τοιχοποιίας : η τοποθέτηση τετράπλευρων πελεκητών λίθων σε οριζόντιες στρώσεις.

Κιβώριο : ονομάζεται το μαρμάρινο επιστέγασμα της Αγίας Τραπέζηςπου στηρίζεται σε τέσσερις κολώνες.

Κίονες : οι κολώνες στην καθομιλουμένη. Απαρτίζονται από την βάση, το κυρίως μέρος – κορμό και το κιονόκρανο.

Κόγχη: η αψίδα. Εσωτερικά είναι ημικυκλική, ενώ εξωτερικά μπορεί να είναι πεταλόσχημη, ορθογώνια, τριφυλλόσχημη ή πολυγωνική.

Κονίαμα: είναι το μείγμα που χρησιμοποιείται στις οικοδομές για τη σύνδεση των οικοδομικών υλικών (πετρών, πλίνθων) και αποτελείται από άμμο, νερό και ασβέστη (σήμερα έχει αντικατασταθεί από το τσιμέντο).

Κουφικά σύμβολα : διακοσμητικά μοτίβα που μιμούνται την πρώτη αραβική γραφή, η οποία και εμφανίστηκε τον 7ο αι. στην Κούφα της Μεσοποταμίας. Συνήθως χρησιμοποιούνται στις εξωτερικές επιφάνειες των ναών και αποδίδονται με μικρές πήλινες εντοιχισμένες πλάκες


Λιθοξοϊκή τοιχοδομή: είναι η τοιχοδομή εκείνη που με ιδιαίτερη μαεστρία επεξεργάζεται την πέτρα, προκειμένου να της προσδώσει μια ιδιαίτερη διακοσμητική μορφή.

Νάρθηκας : Ο νάρθηκας ή πρόναος αποτελεί το τρίτο μέρος ενός χριστιανικού ναού, μετά το ιερό βήμα και τον κυρίως ναό και είναι ο πρώτος χώρος για τον εισερχόμενο. Πρόκειται για μικρού μήκους χώρο με, που κατά την αρχαία Εκκλησία στέκονταν οι κατηχούμενοι. Σήμερα χρησιμοποιείται βασικά ως προθάλαμος της εκκλησίας για να ανάβουν οι πιστοί τα κεριά τους και να ασπάζονται τις εικόνες στα προσκυνητάρια. 

Οδοντωτές ταινίες: διακοσμητικά κεραμοπλαστικά στοιχεία.

Παραστάδα : τετράπλευρο στήριγμα, συνήθως κτιστό, που εφάπτεται στον τοίχο.

Πεσσοί : χτιστά τετράπλευρα στηρίγματα.

Πλίνθοι: πρόκειται ουσιαστικά για το τούβλο παλαιοτέρων εποχών. Συγκεκριμένα είναι το δομικό υλικό εκείνο που κατασκευάζεται από πηλό σε κυβικά καλούπια, προτού ψηθεί για να αποκτήσει στέρεη μορφή.

Πλινθοπερίκλειστο (cloissone): τρόπος δόμησης κατά τον οποίο ισόδομοι λίθοι πλαισιώνονται από πλίνθους (τούβλα) οριζόντια και κάθετα τοποθετημένες μέσα στο κονίαμα των οριζόντιων και κάθετων αρμών, σε μονές ή διπλές σειρές)

Πρόπυλο: ο στεγασμένος χώρος που αποτελεί εξωτερική συνέχεια της κύριας εισόδου ναών ή μεγάρων και φέρει σειρά κιόνων (αρχαιολ.)

Ρόδακας: ακτινωτό διακοσμητικό σχήμα, σαν τριαντάφυλλο με ανοικτά φύλλα.

Σηκός :  ο κύριος εσωτερικός χώρος των αρχαίων ελληνικών ναών. Δεν ήταν προσιτός στο κοινό, καθότι χρησίμευε αποκλειστικά για την φύλαξη του αγάλματος της Θεότητος, ενώ οι τελετές και οι θυσίες γίνονταν στον βωμό που βρισκόταν έξω από τον ναό.

Σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός: Αρχιτεκτονικός τύπος ναού, στο εσωτερικό και τις στέγες του οποίου διαγράφεται το σχήμα του σταυρού. Οι κεραίες του σταυρού καλύπτονται στο εσωτερικό με τέσσερις ημικυλινδρικές καμάρες. Ο τρούλος του ναού υψώνεται στο σημείο όπου διασταυρώνονται οι κεραίες και στηρίζεται σε τέσσερα στηρίγματα (κίονες ή πεσσούς). Ο σταυρός εγγράφεται στο τετράγωνο σχήμα του ναού.

Σταυροθόλιο:είδος τετραμερούς θόλου που προκύπτει από την τομή δύο κυλινδρικών θόλων

Σταυροπηγιακή Μονή: Καλείται η Μονή, που υπάγεται απευθείας στο Πατριαρχείο και όχι στην τοπική Επισκοπή - Αρχιεπισκοπή.

Συνεπτυγμένος Σταυροειδής ναός : Διαδεδομένος τύπος στα μεσοβυζαντινά χρόνια. Στους ναούς αυτούς τα «γωνιακά διαμερίσματα» είναι συμπαγείς τοίχοι και, με τον τρόπο αυτό, ο χώρος έχει σταυρική μορφή και καλύπτεται με τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερα αβαθή τόξα.

Τετράγκοχος ναός : ναός αποτελούμενος από τετραγωνική αίθουσα με τέσσερις κόγχες

Φατνώματα : τα κενά που σχηματίζονται καθώς διασταυρώνονται τα δοκάρια στην οροφή ενός κτηρίου καθώς και οι διακοσμητικές πλάκες με ζωγραφιές ή ανάγλυφα που καλύπτουν τα κενά αυτά.

Spolia: Aρχιτεκτονικά μέλη από παλαιότερα μνημεία, τα οποία επαναχρησιμοποιούνται ως οικοδομικό υλικό σε μεταγενέστερη εποχή.